Από την έκδοση «ΦΙΛΙΑ ΔΕΝ ΞΕΧΝΩ» της Χριστίνας Κυριάκου

Μερικά από τα ήθη και έθιμα του χωριού, που κάποια τα βρίσκουμε μόνο στη Φιλιά είναι:

Α. ΠΑΣΧΑ

Την Μεγάλη Παρασκευή νεαρά άτομα περιφέρονταν στο χωριό και μάζευαν λουλούδια για το στόλισμα του Επιτάφιου. Την νύκτα, μετά την Ακολουθία του Επιτάφιου, τραγουδούσαν τον Θρήνο της Παναγίας. Παρόλη την κούραση, λόγω της μεγάλης διάρκειας της Ακολουθίας, όλοι οι χωριανοί παρέμεναν στην εκκλησία μέχρι και το τέλος του τραγουδιού.

Στις τρεις τα ξημερώματα της Κυριακής όλοι οι χωριανοί μαζεύονταν στην εκκλησία για να ακούσουν τον “Καλόν Λόγον”. Πριν ο ιερέας πει τον Καλόν Λόγον έβγαινε στην Μεγάλη Πύλη και ρωτούσε μήπως έλειπε κανένας. Αν διαπιστωνόταν ότι κάποιος έλειπε τότε πήγαινε κάποιος στο σπίτι του για να διαπιστώσει τι συνέβαινε και ακολούθως να τον φέρει στην εκκλησία.

Στην αυλή της εκκλησίας άναβαν μεγάλη φωτιά, τη λαμπρατζιά, στην οποία έκαιγαν τον Ιούδα. Οι χωριανοί συνήθιζαν να παίρνουν κάρβουνα από την λαμπρατζιά για να ψήσουν τη σούβλα τους.

Όλοι οι χωριανοί, μικροί και μεγάλοι, μετά το τέλος της λειτουργίας, παίζοντας ξεροπόταμο κατάληγαν στην πλατεία του χωριού, όπου βρίσκονταν τα καφενεία. Την Κυριακή, Δευτέρα και Τρίτη του Πάσχα στην πλατεία της εκκλησίας διοργανώνονταν διάφορα παιχνίδια. Φυσικά δεν έλειπε και το κρέμασμα της σούσας.

Β. ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ

Τις μέρες των Χριστουγέννων όλοι οι Φιλιώτες έπρεπε να σφάξουν τον χοίρο, τον οποίο ανέτρεφε η κάθε οικογένεια στο σπίτι της. Η όλη διεργασία αποτελούσε σωστή ιεροτελεστία. Από τον χοίρο παρασκεύαζαν λουκάνικα, λούντζες, αλλά και τις τιτσιρίες τις οποίες θα μαγείρευαν πολύ αργότερα, κατά την περίοδο του θερισμού. Επίσης τη μίλλα (λαρτί) του χοίρου την φύλαγαν και την χρησιμοποιούσαν ως μαγειρικό λάδι.

Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι στη Φιλιά κρεμάζονταν σούσες και τα Χριστούγεννα. Φυσικά αυτές δεν κρεμάζονταν στις αυλές αλλά μέσα στα δίχωρα.

Τα Φώτα συνήθιζαν να παίρνουν μαζί τους στην εκκλησία διάφορα προϊόντα τους, όπως καρπούζια, πεπόνια κ.α., τα οποία, μετά την τέλεση της λειτουργίας της βάφτισης, τα βάφτιζαν κι αυτά. Τα  παιδιά επισκέπτονταν τους παππούδες, γιαγιάδες και θείους και με το “καλημέρα τζιαι τα Φώτα” έπαιρναν την «πουλουστρήνα». Δεν έλειπαν φυσικά τα ξεροτήανα, τα οποία έριχναν στις στέγες των σπιτιών, στα δώματα όπως τα αποκαλούσαν, για να τα φάνε οι καλικάντζαροι και να φύγουν, λέγοντας το γνωστό “τιτσίν – τιτσίν λουκάνικο, κομμάτιν ξεροτήανο.......».

Γ. ΑΠΟΚΡΙΕΣ

Την Κυριακή της Αποκριάς όλοι οι συγγενείς μαζεύονταν σ’ ένα σπίτι για να «σηκώσουν». Το φαγοπότι και το γλέντι έφτανε στο αποκορύφωμα. Πολλοί ντυνόντουσαν μάσκες και γύριζαν από σπίτι σε σπίτι κάνοντας διάφορα αστεία και πειράγματα. Το γεγονός αυτό αποτελούσε και αφορμή για να βρεθεί κάποιος κοντά στην αγαπημένη του.

Τη Δευτέρα της Καθαράς όλοι οι Φιλιώτες, παίρνοντας μαζί τους διάφορα χόρτα, ελιές και άλλα νηστήσιμα και φυσικά μπόλικο κρασί, πήγαιναν στις παρυφές του “Κούντουρου” και στην περιοχή του Τζύληκα όπου υπήρχε τρεξιμιό νερό για να κόψουν τη “μούττη της σαρακοστής”. Μετά το φαγοπότι ακολουθούσε ο “γάμος”. Μασκαρεμένοι σε νύμφη, γαμπρό και ιερέα, με τη συνοδεία βιολιού και λαούτου, αναπαρίσταναν την τελετή του γάμου. Στη συνέχεια, γινόταν πομπή από όλους τους Φιλιώτες, η οποία κατέληγε στην κεντρική πλατεία του χωριού. Εκεί φυσικά συνεχιζόταν το γλέντι.

Δ. ΠΕΜΠΤΗ ΤΗΣ ΑΝΑΛΗΨΕΩΣ

Την Πέμπτη της Αναλήψεως, “του Συνανιψιού”, όλοι οι κάτοικοι του χωριού έπρεπε να φάνε κάτι από γάλα και κυρίως γαλότρι. Το γαλότρι είναι φαγητό καμωμένο με ζυμάρι, μαγειρεμένο μέσα στο γάλα. Την ημέρα του «Συνανιψιού» κανένας από τους βοσκούς δεν πουλούσε το γάλα. Όσοι είχαν στο σπίτι τους γάλα, έπρεπε να πάρουν στους άλλους που δεν είχαν. Την ημέρα εκείνη έβλεπες τα μικρά παιδιά με τους κουβάδες στα χέρια να κουβαλούν στα σπίτια το γάλα και να το διανέμουν, χωρίς βέβαια να πληρώνονται από την προσφορά τους αυτή. Το έθιμο αυτό συναντάται και στην Ελλάδα και μάλιστα σε μερικές περιοχές αποκαλούν την Πέμπτη της Αναλήψεως “Γαλακτερή”.

Ε. ΠΑΝΗΓΥΡΙ

Στις 20 Ιουλίου, εορτή του Προφήτη Ηλία, στη Φιλιά γινόταν μεγάλο πανηγύρι. Πολύς κόσμος μαζευόταν από  τα γύρω χωριά, αλλά και τη Λευκωσία για να διασκεδάσουν και να φάνε το περίφημο “συρτόν οφτό” της Φιλιάς. Παλαιότερα η διασκέδαση συνοδευόταν από βιολιά και φυσικά χορό.

Στις 23 Απριλίου ή την Δευτέρα της Λαμπρής, αν η 23η Απριλίου ήταν στην περίοδο της πεντηκοστής, ημέρα που γιόρταζε ο Άγιος Γεώργιος, γινόταν μικρότερο πανηγύρι. Στο τέλος της λειτουργίας Φιλιώτες τραγουδούσαν το τραγούδι του Άη Γιώρκη.

ΣΤ. ΑΡΡΑΒΩΝΕΣ

Στους αρραβώνες σφάζονταν κότες και γινόταν μεγάλο γλέντι. Επίσης οι συγγενείς που θα πήγαιναν στους αρραβώνες έστελλαν εκεί προηγουμένως όρνιθες, μακαρόνια, κονιάκ και άλλα τρόφιμα. Πριν οριστικοποιηθεί ο αρραβώνας (δώσουν λόγον) γινόταν το προικοσύμφωνο, στο οποίο καταγράφονταν όλα όσα ο κάθε γονιός ήταν υποχρεωμένος να δώσει στο παιδί του. Η συμφωνία αυτή έφερε την υπογραφή του ιερέα και θεωρείτο πολύ ισχυρή συμφωνία.

Ζ. ΓΑΜΟΣ

Ο γάμος στη Φιλιά διαρκούσε δεκαπέντε μέρες. Από την  Δευτέρα μέχρι την Τετάρτη γίνονταν οι προετοιμασίες (πλένονταν τα προικιά και το μαλλί του κρεβατιού, ετοιμάζονταν τα φαγητά κ.λ.π.). Τις μέρες αυτές δεν είχε φαγοπότι. Την Πέμπτη και Παρασκευή γινόταν το κάλεσμα των χωριανών με γλυσταρκές, καθώς και το μάζεμα ορνίθων και ποτών. Την Παρασκευή γινόταν γλέντι στο σπίτι της νύμφης και το Σάββατο στο σπίτι του γαμπρού. Την Κυριακή γινόταν ο γάμος. Προηγουμένως στόλιζαν τη νύμφη και το γαμπρό (στο σπίτι του καθενός), χόρευαν τα προικιά και στη συνέχεια με τη συνοδεία βιολιού και λαούτου και φυσικά όλων των συγγενών πήγαιναν στην εκκλησία.

Μετά το μυστήριο συνεχιζόταν το γλέντι. Το βιολί και το λαούτο άναβαν τη διασκέδαση. Οι Φιλιώτες ήταν γνωστοί για τις χορευτικές τους ικανότητες. Πολλοί απ’ αυτούς κέρδισαν αρκετά βραβεία σε διαγωνισμούς. Για το λόγο αυτό οι τσακωμοί για το ποιος θα χόρευε πρώτος ήταν σύνηθες φαινόμενο στους γάμους. Το γλέντι συνεχιζόταν με τον ίδιο ρυθμό και τη Δευτέρα. Την Τρίτη μαζεύονταν οι συγγενείς. Ο καθένας έπαιρνε και το φαγητό μαζί του. Την μέρα αυτή επιτρέπονταν και οι μικτοί χοροί, καθώς και τα “μηλλωμένα ανέκδοτα”. Την Τετάρτη γινόταν γλέντι για τις δύο οικογένειες, την Πέμπτη για τους κουμπάρους και την Κυριακή γινόταν ο αντίγαμος.

Η. ΣΠΟΡΑ

Πριν αρχίσει η σπορά γινόταν αγιασμός υπό μορφή ιεροτελεστίας.

Θ. ΘΕΡΟΣ

Το θέρος, παρά την σκληρότητα που περικλείει σαν εργασία, στη Φιλιά γινόταν υπό μορφή διασκέδασης. Ο ιδιοκτήτης μαγείρευε πιλάφι με τις τιτσιρίες του χοίρου, το οποίο έτρωγαν στα χωράφια. Δεν ήταν λίγες οι φορές που οι εργάτες χόρευαν στα χωράφια. Τα δε τραγούδια και ανέκδοτα ήταν συνεχής συντροφιά. Στο τέλος του θερισμού στηνόταν μεγάλο γλέντι και οι χορευτές χόρευαν τον περίφημο χορό του δρεπανιού.

Ι. ΦΑΓΗΤΑ

Στη Φιλιά μαγείρευαν παντζάρια με τον χοίρο, κάτι που πιθανώς γινόταν μόνο στο χωριό αυτό.