Από αφηγήσεις συγχωριανών μας στον Στέλιο Πρωτοπαπά

Α. ΓΕΩΡΓΙΚΕΣ ΑΣΧΟΛΙΕΣ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ

Αφηγήσεις  Μιχαλάκη Χατζηστυλλή και Νικόλα Κοκκοφίτη στις 30 Μαΐου 2005

I. ΝΙΑΣΜΑΝ - ΔΙΟΛΙΣΜΑΝ

Τα χωράφια καλλιεργούνταν για σποράν εναλλάξ, δηλαδή τον έναν χρόνον εσπέρναντα τζιαι τον άλλον χρόνον το χωράφιν έπναζεν (αγρανάπαυση). Μετά το θέρος το χωράφιν παρέμενεν μέχρι τον επόμενον χρόνον σε αγρανάπαυσην. Τον Φεβράρην εγίνετουν το νιάσμαν, δηλαδή το κάμωμαν του χωραφιού μιαν φοράν με τα βούθκια τζιαι το ξύλενον αλέτριν. Αργότερα χρησιμοποιήθηκε το σιδερένιον αλέτριν. Μέσα στον Μάρτην εγίνετουν το διόλισμαν, δηλαδή το δεύτερον κάμωμαν του χωραφιού που ετοιμάζετουν για την σποράν.

II. ΣΠΟΡΑ

«Έμπηκεν ο Νιόβρης, το χωράφιν όπως τόβρεις». Η σπορά εξεκινούσεν αρχές του Νιόβρη. Το κριθάριν τζιαι το σιτάριν, ως τζιαι το λίπασμαν εσπέρναντα με το χέριν. Ακολούθως  ξανακαλλιεργούσαν ελαφρά το χωράφιν για να ανακατωθεί ο σπόρος με το χώμαν. Μετά εκαρτερούσαν τον Θεόν να βρέξει για να βλαστήσουν τα σπαρτά. Μετά τα Χριστούγεννα επιθεωρούσαν τα σπαρτά αν εχρειάζονταν λίπασμα ή ξιλαψάνισμα. Τ΄ Αη Τρύφωνα επιάνναν αγιασμόν που την εκκλησίαν τζιαι εράντιζαν τα σπαρτά.

III. ΘΕΡΟΣ

«Απρίλης  Γρύλης». Μες τον Απρίλην εξεκινούσεν το θέρος με το φασούλιν. Τον Απρίλην τα κριθάρκα τζιαι τον Μάην τα σιτάρκα. Μόλις εχάρασσεν το φως,  οι θεριστάες ήταν μες το χωράφιν. Ο πρωταρκάτης εχώριζεν αντάτζιν τζιαι επροχωρούσεν. Οι άλλοι θεριστάες ακολουθούσαν. Ο τελευταίος της σειράς ονομαζόταν «λαάρης». Άμα γέμιζεν το χέριν του θεριστή, το έβαζε χαμαί για να το πάρει η «αγκαλιαρκά». Έπαιρνεν τα σιερβόλια και με το δεματικόν  έδειννεν τα σε δεμάτια. Όταν ετέλειωνεν το αντάτζιν, όλοι οι εργάτες εμάζευαν τα δεμάτια τζιαι εκάμναν τα  θεμωνιές. Με το τέλος του αντατζιού εγίνετουν το μπούκκωμα. Το μεσομέριν εμεσομερκάζαν ππελάβιν με τον σιοίρον ή με τες τιτσιρίες. Το δειλινόν εδειλινιάζαν, αναράες, τομάτες, ελιές. Βούττημαν ήλιου εσκολάνναν. Οι αρκάτες επηαίνναν την νύκταν στο σπίτιν του αφεντικού να δειπνήσουν. Αν οι θεριστάες ήταν παρά χωρκού π.χ. Πιτσιλιάν, Πάφον, εκοιμούνταν στην αυλήν του σπιτιού που εδουλεύκαν. Απλώνναν σακκούλλες ή πατανίες χαμαί. Όταν ετέλειωνεν το θέρος εκουβαλούσαν τις θεμωνιές με τα γαϊδούρια στο αλώνιν, 24 δεμάτια τη γομαρκά.

IV. ΑΛΩΝΙΣΜΑΝ / ΑΝΕΜΙΣΜΑΝ

Μες τον Πρωτογιούνην εξεκινούσεν το αλώνεμαν που εγίνετουν με την  δουκάνην. Η δουκάνη ήταν ξύλον με πέτρες  μυτερές από κάτω, τα λεγόμενα αθκιάτζια. Επαίρναν τα δεμάτια που τον σωρόν, ανοίγαν τα με το διχάλιν τζιαι εσκορπούσαν τα στο αλώνιν (κατάσιησμα). Κατασιήσματα εκάμναν τρεις –τέσσερεις φορές. Δκιό βούθκια ή γαϊδούρια ετραβούσαν  την  δουκάνην πάνω που τα κατασιήσματα. Στην μέσην της δουκάνης εκάθετουν πάνω σε καρέκλαν ο άνθρωπος που αλώνιζεν. Μετά εγίνετουν σωρός τζιαι ανεμίζαν με το θερνάτζιν ώστε να μείνει το κριθάριν κάτω τζιαι να φύει το άσιερον. Επί τουρκοκρατίας ο σωρός από το κριθάριν ή το σιτάριν εσφραγίζετουν με ειδικήν βούλλαν για να μετρηθεί τζιαι να πληρωθεί ο φόρος της δεκάτης (δεκατία). Μετά ακολουθούσεν το σόδκιασμα, που ήταν το κουβάλημαν του σιταρκού στο σπίτιν. Το ασιερόμπασμαν ήταν το τελευταίον. Ήταν το κουβάλημαν του ασιέρου στο ασιενονάριν με τα γαϊδούρια. Το άσιερον ήταν τροφή για τα ζώα. Το χρησιμοποιούσαν επίσης μέσα στον πηλό για το σιήλωμαν ή για να κάμνουν τα πλιθάρκα.

 

Β. ΑΛΛΕΣ ΑΣΧΟΛΙΕΣ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ

Όπως τις αφηγήθηκε ο Μιχαλάκης Χατζηστυλλή στις 30 Μαΐου 2005

Ι. ΠΛΙΘΑΡΚΑ

Εζυμώναν πηλόν με νερόν, άσιερον τζιαι χώμαν. Εβάλλαν τον πηλόν στα καλούπια με την τσιβέραν. Ο μάστρος εμάλιζεν τζιαι έκοφκεν το πλιθάριν (πάχος 2΄΄ και μήκος 1,5 πόδι). Γνωστοί μαστόροι στο κόψιμον των πλιθαρκών ήταν ο Ηλίας ο Βούρκας τζιαι ο Χρυσόστομος.

ΙΙ. ΣΙΗΛΩΜΑΝ

Το σιήλωμαν των σπιτιών εγίνετουν τον Οκτώβρην - Νιόβρην. Εκάμναν πηλόν με άσιερον τζιαι χώμαν που εκουβαλούσαν που τον ποταμό τζιαι σιηλώναν τις στέγες των σπιτιών. Ύστερα εκουβαλούσαν κόννον που τις Καμπάνες με τους κάους  για να  βάλουν πάνω που το σιήλωμα να κόβκει τα νερά της βροσιής. Οι παλιοί μαστόροι ήταν ο Γιαννακός, ο Γιώρκος του Χατζηλοή , ο Χατζηχαράλαμπος.

ΙΙΙ. ΑΣΠΡΟΓΙΑΣΜΑΝ

Αφού εκτίζαν το σπίτιν με τα πλιθάρκα, μετά εσιηλώναν τους τοίχους. Ύστερα που το σιήλωμαν, ασπρογιάζαν το με ασβέστην που εδιαλύαν μέσα στο νερόν. Πριν το παναϊριν του Προφήτη Ηλία, όλον το χωρκόν ασπρόγιαζεν τζιαι πόξω τζιαι πουμέσα τζιαι ούλλα τα σπίτια ελάμπαν που καθαριότητα.

IV. ΞΙΚΟΠΡΙΣΜΑΝ

Το ξικόπρισμαν εγίνετουν δκυο φορές τον χρόνον. Η μια ήταν σίουρα  μέσα στον Ιούλην που ετοίμαζαν τα χωράφκια να τα βάλουν πατάτες. Εδουλεύκαν με προσαντίσικα, εδούλευκα σήμερα εγιώ κοντά σου τζιαι σου αύριον κοντά μου.  Εκόβκαν αμπούσταν τζιαι εβάλλαν  εξακίλες. Ο ένας άννοιεν την εξακίλαν τζιαι ο   άλλος εσάτσιαζεν. Εφορτώναν τις εξακίλες στα γαϊδούρια, 6 -10 γαιδούρια, τζιαι μαζί τους 2 άτομα επηαίνναν να ξηφορτώσουν στο χωράφιν. Ο ξικοπριστός ήταν πολλά δύσκολη τζιαι βαρετή δουλειά τζιαι το φαϊν ήταν πολλήν τζιαι καλόν, αυκά, χαλλούμια, ππελάβιν τζιαι την νύκταν όρνιθα με μακαρούνια ή ψητές πατάτες με όρνιθαν.

 

Γ. ΟΙΚΙΑΚΕΣ ΑΣΧΟΛΙΕΣ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ

Όπως τις εξιστόρισε ο Μιχαλάκης Χατζηστυλλή στις 30 Μαΐου 2005

Ι. ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ  ΨΩΜΙΟΥ

Αλεύριν

Επληνίσκαν το σιτάριν μες το χαρτσίν. Μετά εβάλλαν το μες το καλάθιν να στεγνώσει. Ακολούθως απλώναν το πάνω στες σακκούλλες τζιαι εξεράνισκεν στον ήλιον. Μετά επαίρναν το στον μύλον, αλέθαν  το στον νερόμυλον στην Αυλώναν τζιαι εγίνετουν αλεύριν. Πριν να χρησιμοποιηθεί για το ζύμωμαν, εσούζαν το με την τατσιάν να καθαρίσει που τα πίτερα.

Προζύμιν

Επιάνναν νερόν της βροσιής που τα πρώτα νερά, τα Οκτωβρίτικα,  τζιαι Αγιασμόν που τον Σταυρόν μαζί με αλεύριν. Εζυμώναν το προζύμιν τζιαι εσκεπάζαν το με ρούχον τζιαι στες 3 μέρες το ανατζιηνίζαν. Στες 3 μέρες ξαναανατζιηνίζαν το κάθε μέρα  για 3 μέρες. Όταν έμπαιννεν,  ήταν έτοιμον για ζύμωμαν. Δίπλα που το προζύμιν εβάλλαν σπιριθκιάν.

Ζύμωμαν

• Έβάλλαν στην ξύλενην βούρναν το αλεύριν.
• Εβάλλαν το  προζύμιν τζιαι λλίον νερόν βραστόν με άλας τζιαι ελιώναν το προζύμιν.
• Εσταυρώνναν το αλεύριν τζιαι έλεγαν  Ιησούς  Χριστός Νικά
• Επροσθέταν ακόμα λλίον νερόν τζιαι τα εσμίαν σιγά –σιγά .
• Ενώνετουν το προζύμιν, το αλεύριν τζιαι το νερόν τζιαι γίνετουν ζυμάριν, όπως το λάστιχον. Το εσκεπάζαν τζιαι το αφήναν 4-5 ώρες για να μπει.

Κόψιμον ψουμιών

Εκόφκαν το ζυμάριν τζιαι εβάλλαν το μέσα στες κούππες της σανίας. Από κάτω εβάλλαν μαυρόκοκκον για μυρωθκιάν. Αφήνναν τα λλιν ώραν να μπούν πριν να τα φουρνίσουν, ώσπου να πυρώσουν τζιαι τον φούρνον.

Πύρωμαν του φούρνου

• Εβάλλαν ξύλα, δρουμπιά, μαζιά.
• Επυρκολούσαν τζιαι αφήνναν να καούν τα ξύλα.
• Όταν άσπριζεν το στόμαν του φούρνου ήταν έτοιμος για να τον σύρουσιν.
• Ο σύρτης ήταν ξύλον μακρύν με ρούχα βρεμένα.
• Εκαθαρίζαν τα κάρβουνα τζ΄εβάλλαν τα στα πλευρά του φούρνου.
• Ερίχναν αλεύριν για να δοκιμάσουν την πυράν του φούρνου.
• Αν δεν έκρουζεν το αλεύριν τζιαι ερόϊζεν, ο φούρνος ήταν έτοιμος για να φουρνήσουν τα ψουμιά.

Φούρνισμαν

• Εσχίζαν τα ψουμιά στον γυρόν με μασιαίριν.
• Εφουρνίζαν τα με το φουρνέφκιον.
• Οι αρκόντοι εκάμναν τα ψουμιά πιο μικρά κλιθαρένια για τους εργάτες τζιαι τους μισταρκούς.
• Μιαν ώραν στον φούρνον τζιαί εξιφουρνίζαν.
• Τα ψουμιά εφυλάαν τα μές στην κοφινιάν. Ελαλούσαν την τζιαι τταπατζιάν.

Στην εκκλησιάν

Στην γιορτήν  τους επαίρναν στην εκκλησιάν :

• Μιαν παννισιήαν μικρήν για τον σπερινόν.
• Μιαν παννισιήαν μεγάλην για την λουτουρκάν.
• Έναν πεντάρτιν με μιαν βούλλαν μες την μέσην τζιαι 4 βούλλες γυρόν που εσυμβόλιζεν το Ιησούς Χριστός Νικά (ICXΡ ΝΙΚΑ).
• 4 μικρούς άρτους με δοντούθκια γυρόν.
• 4 άρτους για την λουτουρκάν.
• Κουλλούρκα με σισάμιν. 

Για το μνημόσυνον επαίρναν την νύκταν έναν πιάτον κόλλυφα τζιαι έναν άρτον. Το πρωίν έναν τσεστίν με κόλλυφα, παννισιήαν τζιαι γλυσταρκές.

ΙΙ. ΠΛΥΜΜΑΝ ΤΩΝ ΑΝΤΖΙΩΝ

Εφέρναν νερόν που την φουντάναν του χωρκού. Αν είσιεν μίλλες, λάθκια εβάλλαν πίτερα να καθαρίσουν. Οι μαϊρισσες ήταν χαλκοματένες, με άμμον τζιαι χώμαν ετρίφαν τες να γυαλλίσουν.

 

ΙΙΙ. ΠΛΥΜΜΑΝ ΤΩΝ ΡΟΥΧΩΝ

- Εγεμώνναν το πυθάριν με κρυόν νερόν την προηγούμενην ημέραν.
- Εβάλλαν στακτόν από καμένους κορμούς συκαμιών, ελιών, αγκινάρων μες το πυθάριν.
- Επιάνναν νερόν που το πιθάριν τζιαι εβάλλαν στην μαϊρισσαν που ήταν πάνω στην νυσκιάν.
- Έβραζεν το νερόν τζιαι εγίνετουν αλουσίβα.
- Ερίχναν την αλουσίβα σε πέτρινην βούρναν τζιαι επλυνίσκαν τα ρούχα  μαζίν με πράσινον σαπούνιν. Στο τέλος εξεπλένναν τα με καθαρόν νερόν.

 

Δ. ΦΙΛΙΩΤΙΚΗ ΚΟΥΖΙΝΑ

Σύμφωνα με αφηγήσεις της Ελένης Μ. Χατζηστυλλή, Νίκης Τσιελεπή,
 Χρυστάλλας  Χρ. Κοκκοφίτη και Μαρούλλας Οδυσσέα στις 30/05/2005

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΤΟΥ ΤΡΑΧΑΝΑ

• Βάζουμε μια χούφτα άλας στο «κουμνίν»
• Προσθέτουμε γάλα κάθε μέρα
• Ανακατεύουμε κάθε μέρα για 12 μέρες μέχρι να πήξει και να ξινίσει
• Βράζουμε το γάλα στο «χαρτσίν»
• Προσθέτουμε σιτάρι αλεσμένο
• Ανακατεύουμε μέχρι να πήξει και να γίνει όπως το πιλάφι
• Αφήνουμε να κρυώσει
• Κόβουμε μικρά κομματάκια
• Ξηραίνουμε στον ήλιο
• Φυλάγουμε σε άσπρα σακούλια σε δροσερό μέρος

ΣΟΥΠΑ ΤΡΑΧΑΝΑΣ

• Ζεσταίνουμε το νερό
• Προσθέτουμε τραχανά (ποσότητα ανάλογα με τα άτομα)
• Ανακατεύουμε μέχρι να λιώσει και να ψηθεί
• Μερικά λεπτά πριν, προσθέτουμε μικρά κομμάτια χαλλούμι (προαιρετικά)
• Σερβίρεται ζεστή με αρτύματα
• Συνοδεύεται με ζιβανία

ΤΟΥΜΑΤΣΙΑ

• Ζυμώνουμε ένα κιλό αλεύρι
• Απλώθουμε το ζυμάρι με τη «σαϊττα» και κάνουμε φύλλο
• Τυλίγουμε στη «σαϊττα» το φύλλο, το κόβουμε με το μαχαίρι και το τεμαχίζουμε σε τετραγωνάκια (τουμάτσια)
• Βράζουμε το νερό σε ψηλή θερμοκρασία και προσθέτουμε τα τουμάτσια
• Περιμένουμε 10-15 λεπτά να ψηθούν
• Βγάζουμε τα τουμάτσια σε βαθουλά  πιάτα και προσθέτουμε από πάνω  μπόλικο τρίμμα από χαλλούμι ή αναρή
• Αφήνουμε να κρυώσουν πριν το σερβίρισμα

ΓΑΛΟΤΡΙΝ

• Βράζουμε το γάλα σε ψηλή θερμοκρασία
• Προσθέτουμε  το τριν (ζυμάρι σε λούρες)
• Προσθέτουμε ζάχαρη (ανάλογα με τα γούστα)
• Ψήνουμε  σε χαμηλή φωτιά περί τα 10-15 λεπτά

ΠΠΑΝΤΖΙΑΡΚΑ ΜΕ ΤΟΝ ΣΙΟΙΡΟΝ 

• Καθαρίζουμε τα «ππαντζιάρκα»
• Κόβουμε σε λεπτές φέτες
• Βράζουμε νερό
• Προσθέτουμε τα «ππαντζιάρκα» και αλάτι
• Προσθέτουμε κρέας χοιρινό (ποσιρτίν του σιοίρου)
• Αφήνουμε μέχρι να ψηθούν.
• Σερβίρονται με ελιόλαδο και ξύδι
• Συνοδεύονται με κόκκινο κρασί ή ζιβανία

ΚΟΥΤΣΙΑ ΜΕ ΤΑ ΠΠΑΝΤΖΙΑΡΚΑ

• Καθαρίζουμε τα «ππαντζιάρκα»
• Κόβουμε σε λεπτές φέτες
• Βράζουμε νερό
• Προσθέτουμε τα «ππαντζιάρκα», τα «κουτσιά» και αλάτι
• Αφήνουμε μέχρι να ψηθούν.
• Σερβίρονται με ελιόλαδο και ξύδι
• Συνοδεύονται με ρέγγα ή σαρδέλλες και κόκκινο κρασί ή ζιβανία

ΠΑΤΑΤΕΣ ΓΙΑΧΝΙΝ ΜΕ ΤΟΝ ΜΑΡΑΘΟΝ

• Κόβουμε τις πατάτες ημικυκλικά
• Κοκκινίζουμε με λάδι
• Προσθέτουμε μάραθο, λίγο ρύζι, αλάτι και πάστα
• Σβήνουμε με νερό μέχρι να ψηθούν

 
ΠΑΤΑΤΕΣ ΚΑΟΥΡΜΑΝ

• Κόβουμε πατάτες σε μεγάλα κομμάτια
• Κοκκινίζουμε με λάδι.
• Κοκκινίζουμε ξεχωριστά το κρέας (ρίφι, κοτόπουλο ή κουνέλι)
• Σμίγουμε τις πατάτες και το κρέας
• Προσθέτουμε πάστα διαλυμένη σε λίγο νερό και αλάτι
• Προσθέτουμε νερό μέχρι να χώσει τις πατάτες και το κρέας
• Ψήνουμε σε χαμηλή φωτιά μέχρι να καταστηθούν.

ΠΑΤΑΤΕΣ ΑΝΤΙΝΑΧΤΕΣ

• Παίρνουμε πολύ μικρές, στρογγυλές και φρέσκες πατάτες
• Τις πλένουμε σχολαστικά
• Τις ρίχνουμε σε πολύ ζεστό λάδι σε μεγάλη μαγείρισσα
• Προσθέτουμε αλάτι, κόλιαντρο και κρασί
• Ψήνουμε σε χαμηλή φωτιά

ΣΚΟΡΤΟΣΤΡΟΥΜΠΙ

• Τηγανίζουμε κρέας, κατά προτίμηση ρίφι
• Τηγανίζουμε φέτες πατάτες βρεγμένες στο κρασί
• Προσθέτουμε μισό ποτήρι κρασί, σκόρδο και πάστα και αλάτι
• Ανακατεύουμε μέχρι να ψηθεί

ΓΛΥΣΤΑΡΚΕΣ

• Χρησιμοποιούμε ζυμάρι του ψωμιού
• Σχηματίζουμε μεγάλο κύκλο με το ζυμάρι
• Μέσα στον κύκλο προσθέτουμε άλλο ζυμάρι σταυρωτά και χιαστί μέχρι να γεμίσει ο κύκλος.
• Προσθέτουμε μπόλικο σησάμι
• Ψήνουμε στο φούρνο

(Οι γλυσταρκές χρησιμοποιούνταν για το κάλεσμα στο γάμο, αντί του σημερινού προσκλητηρίου. Αν η νύφη ήταν παρθένα, έδιναν «στουππωτές γλυσταρκές», αν όχι, έδιναν «τρυπητές»)

ΚΑΤΣΟΥΡΕΣ

• Τηγανίζουμε φέτες ψωμιού.
• Σερβίρουμε με ζάχαρη ή μέλι

ΣΠΙΤΙΚΟΣ ΦΙΔΕΣ

• Ετοίμαζουμε ζυμάρι και το βρέχουμε στο λάδι
• Κόβουμε στο «τσέστο» μικρά-μικρά κομματάκια στρογγυλά
• Ξηραίνουμε στον ήλιο

(όπως και σήμερα, τον φιδέ τον μαγείρευαν  με το πιλάφι ή ως σούπα)

ΖΑΛΑΤΙΝΑ

• Βράζουμε χοιρινό κρέας, συνήθως πόδια και μέρη από το κεφάλι
• Αφαιρούμε το κρέας αφαιρούμε τα κόκαλα και το τεμαχίζουμε σε μικρά κομμάτια
• Ετοιμάζουμε χυμό λεμονιού και κιτρομήλου
• Προσθέτουμε στο ζωμό των κρεάτων το χυμό του λεμονιού και του κιτρομήλου, καθώς και ξύδι
• Προσθέτουμε τα κρέατα και βράζουν όλα μαζί για 20 λεπτά.
• Αφαιρούμε το κρέας και το τοποθετούμε σε μικρά δοχεία
• Προσθέτουμε ζωμό από τα κρέατα και από πάνω λασμαρί
• Αφήνουμε να κρυώσει και να πήξει (σε 2 μέρες)
• Σερβίρεται ως ορεκτικό

ΟΦΤΟΝ ΤΟΥ ΚΛΗΑΝΘΗ

• Πύρωνε τα φουρνιά
• Άφηνε τα κάρβουνα μέσα στα φουρνιά
• Τοποθετούσε πάνω στα κάρβουνα κεραμίδια
• Τεμάχιζε το κρέας, ζύγιζε τα κομμάτια και τα τύλιγε με σπάγκο
• Στο κάθε κομμάτι τοποθετούσε σημαδεμένο ξυλάκι από καλάμι για να γνωρίζει το βάρος όταν θα το πουλούσε
• Τοποθετούσε το κρέας στα φουρνιά, ακάλυπτο πάνω στα κεραμίδια, πριν από το μεσημέρι
• Έκλειε αεροστεγώς με πηλό (σιήλωνε) τα φουρνιά
• Άνοιγε τα φουρνιά το βράδυ και πουλούσε με το κομμάτι και σύμφωνα με το βάρος που ήταν σημαδεμένο στο καλάμι

ΞΕΡΟΤΗΑΝΑ

• Διαλύουμε προζύμι σε ζεστό νερό
• Προσθέτουμε αλεύρι και γίνεται χυλός
• Το αφήνουμε να φουσκώσει (να μπεί)
• Βράζουμε το λάδι
• Παίρνουμε με το χέρι τον χυλό και κόβουμε με το κουτάλι στρογγυλές μπαλίτσες απευθείας μέσα σε τηγάνι σε πολύ ζεστό λάδι
• Ψήνουμε και βάζουμε σε σιρόπι ή μέλι
• Σερβίρονται ζεστά ή κρύα

ΠΙΤΤΕΣ ΤΟΥ ΣΑΤΖΙΟΥ

• Ανοίγουμε την πίττα από ζυμάρι
• Αλείφουμε την πίττα με ελιόλαδο
• Τοποθετούμε την πίττα στη «σάτζιη» (ειδικό τηγάνι)
• Αφήνουμε να ψηθεί και από τις δυο πλευρές
• Σερβίρουμε με ζάχαρη ή μέλι

ΠΙΤΤΑ ΤΥΛΙΧΤΗ

• Ανοίγουμε φύλλο ζυμάρι
• Τοποθετούμε σε στρογγύλο λαδωμένο σινί
• Πάνω στο φύλλο προσθέτουμε αμυγδαλόκουννες σπασμένες, κανέλα αλεσμένη και ζάχαρη
• Τυλίγουμε το φύλλο προσεκτικά
• Όταν φουρνίσουμε τα ψωμιά, τοποθετούμε και το σινί με την πίττα στην άκρη του φούρνου
• Η πίττα είναι έτοιμη σε μια ώρα
• Σερβίρεται ζεστή ή κρύα

 

ΚΑΤΤΙΜΕΡΚΑ

• Ανοίγουμε φύλλο ζυμάρι                                           
• Λαδώνουμε και προσθέτουμε αμυγδαλόκουννες
• σπασμένες, κανέλα αλεσμένη και ζάχαρη
• Διπλώνουμε το φύλλο
• Ψήνουμε στη «σάτζιη» (ειδικό τηγάνι) και από τις δυο πλευρές

ΜΑΡΜΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ ΜΟΣΦΙΛΟΥ

• Καθαρίζουμε, πλένουμε και βράζουμε καλά τα μόσφιλα
• Αφαιρούμε τα μόσφιλα και αφήνουμε τον ζωμό
• Ανάλογα με την ποσότητα του ζωμού, προσθέτουμε άλλα τόσα ποτήρια ζάχαρη
• Προσθέτουμε θκιούλι (αρωματικό φυτό)
• Ανακινούμε μέχρι να καταστηθεί.
• Τοποθετούμε σε δοχεία
• Αφήνουμε να κρυώσει και να πήξει
• Σερβίρεται σε φέτα ψωμί μόνη της ή με βούτυρο

ΑΛΕΣΜΑΝ ΤΟΥ ΚΑΦΕ ΑΠΟ ΤΟΝ ΓΕΩΡΓΙΟ ΤΣΙΕΛΕΠΗ

• Σε μιαν πουμπούραν έβαλλεν ωμόν καφέν
• Άφτεννεν κάρβουνα ματαξύ 2 πετρών
• Εγύριζεν την πουμπούραν τζιαί εκασιάνιζεν τον καφέν
• Όταν εκρύωννεν,  έβαλλεν τον σε πέτρινην βούρναν τζιαί εκουπάνιεν τον
• Ύστερα έσσιεν τον με την τατσιάν
• Όταν ήταν έτοιμος, έβαλλεν τον μες την αμπούσταν την τσίγγενην

 

Ε.  ΑΡΧΟΝΤΙΚΟ ΣΠΙΤΙ

Σύμφωνα με περιγραφή της Ελένης Μ. Χατζησυλλή  στις 31 Μαΐου 2005

Το κυριότερο χαρακτηριστικό ενός αρχοντικού σπιτιού στη Φιλιά ήταν οι πέτρινες καμάρες του. Μπαίνοντας στο σπίτι από τη μεγάλη δίφυλλη καμαρόπορτα ήταν ο ηλιακός  (βεράντα που διακοσμείτο με 2 καμάρες ). Το πρώτο δωμάτιο ήταν το μονόχωρο, που ήταν ένα κανονικό δωμάτιο, και το δεύτερο δωμάτιο ήταν το δίχωρο που είχε καμάρα στη μέση με κρικέλι. Κάθε καμάρα είχε το δικό της κρικέλι. Μέσα στο δίχωρο σε μια γωνιά υπήρχε πέτρινη ή πλινθόκτιστη τσιμινιά. Γύρω υπήρχαν οι σουβάντζες, ξύλινες σκαλιστές ή γύψινες. Στο βάθος του διχώρου υπήρχε δωμάτιο αποθηκευτικών χώρων « ο  σώσπιτος». Εκεί φύλαγαν το λάδι, χαλούμια, αλεύρι, σιτάρι, πουργούρι, ελιές και άλλα τρόφιμα.

Από τον ηλιακό υπήρχε ξύλινη σκάλα που οδηγούσε στο ανώϊ,  όπου συνήθως αποθήκευαν σιτάρι, κριθάρι, κουκιά κ.τ.λ. Αργότερα το ανώϊ χρησιμποιήθηκε ως δωμάτιο των παιδιών. Το δωμάτιο αυτό ήταν γυψωμένο με μάρμαρα άσπρα στο πάτωμα. Από το ανώϊ υπήρχε πέτρινη εξωτερική σκάλα που κατέληγε στην εσωτερική αυλή του σπιτιού που περιβαλλόταν από τοίχο πλιθαρένιο. Στην αυλή πάντα υπήρχε λάκκος με νερό  και βούρνα που πότιζαν τα ζώα. Μέσα στην αυλή επίσης υπήρχε ο φούρνος για τα ψωμιά. Από ένα στεγασμένο χώρο (το ηλιακούϊν ), όπου ήταν η «νυστιά» που μαγείρευαν, έπλεναν ή έκαμναν το γάλα, υπήρχε πόρτα που οδηγούσε στην μάντρα. Γύρω από την μάντρα ήταν ο σταύλος για τα βόδια και επίσης το «ασιενονάριν».

Οι στέγες των σπιτιών ήταν όλες από πηλό. Αργότερα έγινε το «ξιστίασμα»  και τοποθετήθηκαν κεραμίδια. Όλες οι πόρτες ήταν ξύλινες με μαντάλι. Τα παράθυρα είχαν όλα σιδεριές για σκοπούς ασφάλειας. Εξωτερικά, γύρω από τα παράθυρα, υπήρχε επενδυμένη πουρόπετρα. Κοντά στη τσιμινιά. σε μια γωνιά, υπήρχε μακρύ τραπέζι για να χωρεί όλη η οικογένεια.

Το κρεββάτι του αντρογύνου είχε τέσσερις στύλλους με μήλα στον κάθε ένα από αυτούς. Το κεββάτι ήταν επενδυμένο με διάφορα στολίδια, τα «πορκερούθκια», τις «πιπίλλες», τα «σκλουβέρκα» και γύρω-γύρω ο «τορναρέττος». Τα κρεββάτια ήταν μάλλινα από μαλλί προβάτου. Αργότερα ήρθαν τα «μαγλουζένα», που έφτιαχναν από βαμβάκι οι παπλωματάδες.

Δίχωρα σπίτια με καμάρες στη Φιλιά ήταν του Πολύκαρπου, του Πρωτόπαπα, του Δράκου, του Χατζηστυλλή, του Πασκάλη (δίχωρο με ξύλινη νευκά), του Γιωρκάτζιη, του Μιχαηλά, του Χατζηωρκαλλή, του Κώστα του Πανάου, του Κιαγιά, του Κακότα, του Πέτρα του Πανάου, του Ζέβλα, του Χατζηκώστα, του Μερακλή, του Κρυάμυλου, του Χατζηπετρή, του Μιχαλάκη του  Χατζηστυλλή, του Χατζηθεόδωρου, του  Χατζηαθανάση και άλλα.

Σε αντίθεση με το αρχοντικό, το φτωχικό σπίτι της Φιλιάς περιφρασσόταν με παλλούρες. Η εξωτερική του πόρτα ήταν χαμηλή με μαντάλι και οδηγούσε σε μικρή αυλή. Είχε ένα μόνο δωμάτιο, το μονόχωρο, με το ανώϊ από πάνω. Αργότερα μετεξελίχθηκε σε 2 μονόχωρα που χωρίζονταν στη μέση με ηλιακό.

 

ΣΤ. ΑΓΡΟΤΙΚΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ

Από αναφορές του Νικόλα Κοκκοφίτη στις 04 Ιουλίου 2005

• Άλετρον
• Σάρακλος                                   
• Τζιυμός
• Ζυός
• Κάτσινας
• Δρεπάνιν (φασούλιν)
• Θερνάτζιν
• Διχάλιν
• Δουκάνη  (Βουκάνη)
• Στρατούριν
• Σάμαν
• Ποτζιλίτης
• Δισάτζιν
• Ματσούκα
• Βούρκα
• Πιθκιάβλιν
• Γαλευτήριν
• Καμπανέλια
• Ελιοπότυρος
• Τσάππα
• Φτυάριν
• Ζύν - Καντάριν

Η. ΟΙΚΙΑΚΑ ΣΚΕΥΗ,  ΕΠΙΠΛΑ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΧΡΕΙΩΔΗ

Από αναφορές της Χρυστάλλας Χρ. Κοκκοφίτη στις 4 Ιουλίου 2005

• Μηχανή μαγειρέματος 
• Μαϊρισσα χαλκοματένη
• Τηάνιν χαλκοματένον
• Χαρτσίν
• Βούρνα ξύλενη για ζύμωμαν
• Βουρνίν για το προζύμιν
• Σανίδα
• Βούρνα πέτρενη για πλύμμαν
• Κουμιά
• Σεντούτζιν σκαλιστόν
• Αρμαρόλλα (Γυαλλοθήκη)
• Αρμάριν
• Τσαέρες  τόνενες
• Πιάτα πορσελάνης με λουλούδια
• Κουτάλες χαλκοματένες ξύλενες
• Κουτάλες ξύλενες
• Φανάριν του πετρελαίου
• Λάμπα του πετρελαίου
• Λούξ
• Καπνιστομέρρεχα
• Καπνιστήριν
• Σίδερον
• Σιερομύλιν
• Κτίν
• Κόσιηνον
• Τατσιά
• Πατούριν
• Κούζα
• Κορύπα
• Τάσιν
• Κολότζιην του κρασιού
• Τσέστος – Τσεστίν
• Καλάθιν
• Ζεμπύλην
• Σαρκά
• Βρουκάλιν

 

Θ. ΦΙΛΙΩΤΙΚΑ ΟΝΟΜΑΤΑ / ΠΑΡΑΤΣΟΥΚΛΙΑ

Όπως αναφέρθηκαν από τον Μιχαλάκη και Ελένη Χατζηστυλλή
και τον Νικόλα Κοκκοφίτη στις 4 Μαΐου 2005

Ήταν σύνηθες φαινόμενο οι περισσότερες γυναίκες του χωριού να προσφωνούνται με το όνομα του  συζύγου τους, αντί με το μικρό τους όνομα. Αυτό φανέρωνε εμφαντικά ότι η αναφερόμενη ή η προσφωνούμενη γυναίκα ανήκε και ήταν η γυναίκα του άντρα που έφερε το συγκεκριμένο όνομα. Τον ίδιο ακριβώς τρόπο αναφοράς στα γυναικεία ονόματα χρησιμοποιούσε και ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης στα διηγήματά του. Μερικά  τέτοια χαρακτηριστικά ονόματα Φιλιώτισσων ήταν τα πιο κάτω:

Γεώργιος και Μαρία Φτύρη

Φτυρού, Ττόφενα, Δήμενα, Γιαννουρίνα, Πνάσενα, Ππουϊνα, Θεωρίνα. Πεσολόμενα, Τηλλύρενα, Μουττίνα, Κακότενα, Χαμπουρίνα, Κοκκοφιτού, Κώστενα, Μαντού, Λούτζιενα, Σσόενα, Μάτσιενα, Σουίνα, Αβράμενα, Χατζιηκώστενα, Κρυαμυλού, Χατζιησπύρενα, Γιώρκενα, Μεσομερού, Μαύρενα, Ττοφίνα, Κιαγίνα, Κωστουρίνα, Τάκενα, Μίκενα, Μοδεστίνα, Γρυσοστόμενα, Τσιάμπενα, Ζαντού, Μιχαήλενα.

Αναφορικά με τους άντρες, πολλοί από αυτούς είχαν παρατσούκλια και σε αρκετές περιπτώσεις ήταν περισσότερο γνωστοί με αυτά, αντί με τα κανονικά τους ονόματα. Μερικά από αυτά τα παρατσούκλια είναι:

Κυριάκος και Φανού Βάη

Βάης, Κιαγιάς, Ππάντζιαρος, Τσιελεπής, Παπλωματάς, Κολοκασάς, Φτύρης, Μάτσιας, Κοκκοφίτης,  Φιτσιώνας, Κάσινος, Δράκος, Αλουπός, Πίτσιλλος, Ψαθάς, Τσιάμπος, Κακότας, Μούζουρος, Κρυάμυλος, Λούγκρος, Δίπλαρος, Πασκάλης, Σουής, Ππουής, Καμπούρης, Μάντης, Ζαντής, Καραπατέας, Ψώρης, Κατούρης, Δαμαλάς, Σαμαράς, Μέσσιος, Ζεύλας, Παναουλλάς, Χατζιούλλας, Χύμαλλας, Μεσομέρης, Ραμματάς, Κασιαής, Μεττής, Παϊκούσιης, Μουττάς, Τρακοσιής, Πανάος, Σώας, Πέσολωμος, Κκεμανετζιής, Κωστουρής, Τήλλυρος, Μερακλής, Μαύρος, Χαμπουρής, Γιαννουρής, Συρκανοχωρίτης, Στόκκος, Tσαγκάρης, Κουτσιούγιωρκης, Πέτρας.